Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2023 оны 07 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу  2023 оны 07 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Хараа,  Хүдэр,  Бугант, Туул, Буурь,  Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 178.2-206.5 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 07 дугаар сарын 10-нд авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.023 мгN/л буюу ХА-аас 1.15 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.63 мгN/л буюу ХА-аас 1.26 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.126 мгР/л буюу ХА-аас 1.26 дахин биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/ 5.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.77 дахин, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 07 дугаар сарын 20-нд авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.050 мгN/л буюу ХА-аас 2.5 дахин,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/ 4.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.37 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 10.4 мгО/л буюу 1.04 дахин  давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 145.2-265.1 мг/л-т хэлбэлзэж,  Шаамар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын/NО₂/-ын агууламж 0.044 мгN/л буюу ХА-аас 2.2 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/ 3.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.27 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 13.3 мгО/л буюу 1.33 дахин, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.048 мгN/л буюу ХА-аас 2.4 дахин,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/ 4.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.43 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 10.7 мгО/л буюу 1.07 дахин давж голын усны гольдролын дагуу бохирдол үүссэн байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 53.0-67.4 мг/л-т хэлбэлзэж, Ерөө голын дээд цэг болох Ерөө-Бугант хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 12.7 мгО/л буюу 1.27 дахин, Ерөө-Ерөө хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.16 мгN/л буюу ХА-аас 2.32 дахин, нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.047 мгN/л буюу ХА-аас 2.35 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 23.7 мгО/л буюу 2.37 дахин давж голын усны гольдролын дагуу бохирдол үүссэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 143.8-212.9 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  Хараа-Зүүнхараа хяналт шинжилгээний дээд, доод цэг, Баянгол хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 17.8-34.0 мгО/л буюу 1.78-3.4 дахин, Хараа-Зүүнхараа хяналт шинжилгээний дээд, доод цэгээс авсан сорьцонд  аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.74-0.76 мгN/л буюу ХА-аас 1.48-1.52 дахин  давж бохирдсон байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 162.5 мг/л,   ХА-аас давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 63.3 мг/л байсан бөгөөд  усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.90 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин,  перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 23.7 мгО/л буюу 2.37 дахин давж голын гольдролын дагуу бохирдол үүссэн байна.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 372.4 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт үгүй байлаа.

Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 648.6 мг/л,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/ 8.9 мгО/л буюу ХА-аас 2.97 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 17.0 мгО/л буюу 1.70 дахин давсан байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  466.0 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.62 мгО/л байсан боловч ХА-аас биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч/БХХ₅/-ийн агууламж 7.1 мгО/л буюу 2.37 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 6.77 мгN/л буюу ХА-аас 13.54 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.708 мгN/л буюу ХА-аас 35.4 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.545 мгР/л буюу ХА-аас 5.45 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2023 оны 07 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 93.33 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2023 оны 07 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

                                                                                                                                           Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Туул голын ус  цэвэр байна. Харин Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын орчмоос  07-р сард нийт 32 удаа агаарын дээж аван 16 удаа химийн шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээний дүнгээс  үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.008 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.010 мг/м³, хамгийн их нь 0.031 мг/м³ байсан бөгөөд нарийн ширхэглэгт тоосонцор буюу РМ2.5, том ширхэглэлт тоосонцор буюу РМ10-ын MNS4585:2016 стандарт дахь хүрээлэн байгаа агаарт байх бохирдуулагч бодисын хүлцэх агууламжаас даваагүй байлаа. Мөн агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Мандал сумын агаарын чанарын 2-р харуулын орчмоос  07-р сард нийт 30 удаа агаарын дээж аван 15 удаа химийн шинжилгээг хийлээ. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.013 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.023 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна. Нарийн ширхэглэгт тоосонцор буюу РМ2.5, том ширхэглэлт тоосонцор буюу РМ10-ын MNS4585:2016 стандарт дахь хүрээлэн байгаа агаарт байх бохирдуулагч бодисын хүлцэх агууламжаас даваагүй байлаа.  

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ийн ерөнхий инженер  М.Аягүл